Ώρα να αναχαιτίσουμε το θανατηφόρο ιό του φονταμενταλισμού

Ο Πρωθιερέας Αντρέι Τκάχεφ (Πατριαρχείο Μόσχας) κοροϊδεύει τα μέτρα προστασίας και την καραντίνα.

Του Πανοσιολ. Αρχιμανδρίτου Δρος Κυρίλλου Χοβόρουν*

Μετάφραση: Αρχιμανδρίτης Ρωμανός Αναστασιάδης

Η πανδημία που πλήττει τώρα την Ορθόδοξη Εκκλησία δεν είναι μόνο η COVID-19 αλλά και ο φονταμενταλισμός. Ο φονταμενταλισμός είναι ένα είδος λαϊκισμού για την Εκκλησία. Βασίζεται στη μετα-αλήθεια και στις θεωρίες συνωμοσίας. Αν και προσποιείται ότι είναι πιετιστικός, είναι αρκετά κοσμικός και ευνοεί την εκκοσμίκευση. Θα χρησιμοποιούσα για τον φονταμενταλισμό τη φράση που επινοήθηκε από τον Dietrich Bonhoeffer: «φτηνή χάρη». Ο φονταμενταλισμός είναι μια φτηνή πνευματικότητα και ένα φτηνό υποκατάστατο της γνήσιας εκκλησιαστικής ύπαρξης.

Οι συνθήκες της επιδημίας COVID-19 καταδεικνύουν ότι ο φονταμενταλισμός όχι μόνο διαφθείρει το μυαλό και θολώνει την πίστη, αλλά μπορεί επίσης να σκοτώσει το σώμα. Είναι καιρός να τον αντιμετωπίσουμε ως ένα ιό - που μπορεί να είναι πιο επικίνδυνος από τον SARS-CoV-2.

Ο φονταμενταλισμός είναι σαν τα ξερά χόρτα. Μέσω αυτού ο κορονοϊός εξαπλώνεται στις Εκκλησίες σαν πυρκαγιά. Ως αποτέλεσμα, οι εστίες του φονταμενταλισμού έχουν μετατραπεί σε ενεργά σημεία της θανατηφόρας νόσου. Αυτό μπορεί να παρατηρηθεί όχι μόνο στην Ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά και σε άλλες θρησκείες και ομολογίες. Ωστόσο, η Ορθόδοξη Εκκλησία διαθέτει κάποιες συγκεκριμένες μορφές κορονο-φονταμενταλισμού, τις οποίες θα διερευνήσω στη συνέχεια.

Ο συναγερμός σήμανε όταν πολλοί ή περισσότεροι από τους μοναχούς και τις μοναχές σε συντηρητικές μοναστικές κοινότητες στην Ουκρανία, τη Ρωσία και τη Λευκορωσία βρέθηκαν θετικοί στην COVID-19. Πολλοί νοσηλεύτηκαν και μερικοί πέθαναν. Μοναστήρια όπως η Λαύρα των Σπηλαίων και του Αγίου Ιωνά στο Κίεβο, η Λαύρα του Αγίου Σεργίου κοντά στη Μόσχα, του Ντιβέγιεβο κοντά στο Νίζνι Νόβγκοροντ στη Ρωσία, της Αγίας Ελισάβετ στη Λευκορωσία, και άλλα, έγιναν σημεία εστίασης της επιδημίας. Ορισμένα από αυτά, όπως η Λαύρα του Ποτσάεφ στη δυτική Ουκρανία, προκάλεσαν τον αποκλεισμό (καραντίνα) ολόκληρων πόλεων καθώς προσκυνητές που είχαν επισκεφτεί τα μοναστήρια διέδωσαν περαιτέρω τον ιό. Τα κρούσματα της νόσου στα μοναστήρια δεν σημαίνουν ότι όλοι οι μοναχοί και οι μοναχές σε αυτά είναι φονταμενταλιστές. Πολλοί από αυτούς είναι καλοί Χριστιανοί που νοιάζονται για τους άλλους και των οποίων η πνευματικότητα δεν μπορεί να χαρακτηριστεί φθηνή. Ωστόσο, μολύνονται από τους λιγότερο σοφούς αδελφούς και αδελφές τους. Δυστυχώς, αρκετοί ιεροσπουδαστές εξαναγκάστηκαν να μείνουν σε αυτά τα μοναστήρια για να βοηθήσουν στην ψαλμωδία και στην υπηρεσία των αρχιερέων, και τώρα είναι άρρωστοι. Έπεσαν θύματα των ανθυγιεινών ιδεών των φονταμενταλιστών και της απροσεξίας των διευθυντών των ιερατικών σχολών.

Δεν είναι μυστικό ότι ο φονταμενταλισμός, ένα κίνημα ήσσονος σημασίας στην παγκόσμια Ορθοδοξία, κερδίζει σταδιακά έδαφος στην πλειονότητα των τοπικών Εκκλησιών τα τελευταία χρόνια. Η παρουσία του, για παράδειγμα, έγινε αιτία ή πρόφαση για ορισμένες Εκκλησίες να μην εμφανιστούν στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Ορθοδόξου Εκκλησίας στην Κρήτη, το 2016. Ορισμένες Εκκλησίες - το Οικουμενικό Πατριαρχείο, για παράδειγμα - προσπαθούν να αντισταθούν σε αυτό. Κάποιες σταδιακά ενδίδουν σε αυτό. Και ορισμένες, όπως η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, τολμούν να το χρησιμοποιήσουν για τους δικούς τους σκοπούς.

Η ηγεσία της Εκκλησίας στη Μόσχα απέχει πολύ από το να είναι φονταμενταλιστική. Ωστόσο, συνειδητοποίησε νωρίς τις δυνατότητες που υπόσχεται η χρήση του φονταμενταλισμού για την κινητοποίηση τόσο των ατόμων όσο και των μαζών για τους σκοπούς της. Για παράδειγμα, μετά το θάνατο του Μητροπολίτη Κιέβου Βλαδιμήρου, ο νέος Μητροπολίτης Ονούφριος επέδειξε σαφώς σημάδια φονταμενταλισμού. Η Μόσχα χρησιμοποίησε τις ειλικρινείς φονταμενταλιστικές διαθέσεις του για να τον συνδέσει πιο στενά με την ίδια και τον κατέστησε πολιορκητικό κριό ενάντια σε πρωτοβουλίες άλλων Εκκλησιών. Ο Ονούφριος ήταν ένας από τους πλέον αδυσώπητους ιεράρχες της Ρωσικής Εκκλησίας εναντίον της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Η ηγεσία του Πατριαρχείου Μόσχας, σε συνεργασία με το Κρεμλίνο, χρησιμοποίησε τον φονταμενταλισμό για να κινητοποιήσει μαζική υποστήριξη στις ρωσικές στρατιωτικές επεμβάσεις κατά της Ουκρανίας. Ορισμένοι ιδεολόγοι της ρωσικής επιθετικότητας και πολλοί Ρώσοι μαχητές στην Ουκρανία είναι τυπικοί θρησκευτικοί φονταμενταλιστές. Αφού το Οικουμενικό Πατριαρχείο παραχώρησε αυτοκεφαλία στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας, ο φονταμενταλισμός έγινε το τελευταίο καταφύγιο της αντίστασης σε αυτήν την αυτοκεφαλία. Όταν άλλα επιχειρήματα κατά της αυτοκεφαλίας, τόσο θεολογικά όσο και κανονικά, δεν λειτούργησαν, μόνο ένας τεχνητά καλλιεργημένος φονταμενταλισμός θα μπορούσε να αποτρέψει τους ανθρώπους από τη μετάβαση από το Πατριαρχείο Μόσχας στην ανεξάρτητη εκκλησιαστική δικαιοδοσία στην Ουκρανία. Ο φονταμενταλισμός ήταν ένα είδος ιού που η Μόσχα κρατούσε σε ένα δοκιμαστικό σωλήνα και τον απελευθέρωσε όταν της χρειάστηκε για να επιτεθεί σε άλλους ή για να αμυνθεί.

Με την πανδημία COVID-19, αυτός ο ιός δραπέτευσε από τον δοκιμαστικό σωλήνα και ενεργοποιήθηκε πρόωρα στα χέρια αυτών που τον είχαν καλλιεργήσει. Σήμερα οι Ορθόδοξοι φονταμενταλιστές στη Ρωσία κατηγορούν τον Πατριάρχη και εκείνους τους επισκόπους, που απευθύνουν λογικές προειδοποιήσεις στους ανθρώπους να είναι προσεκτικοί, ότι προδίδουν την πίστη τους. Πολλοί φονταμενταλιστές πιστεύουν σε θεωρίες συνωμοσίας. Αρχικά ισχυρίστηκαν ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ ή η υποτιθέμενη «παγκόσμια κυβέρνηση» ή και τα δύο, σε συνεργασία με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, επιτέθηκαν στον Ρωσικό Ορθόδοξο πολιτισμό και προώθησαν την Ουκρανική Αυτοκεφαλία χωρίς κανένα άλλο στόχο κατά νου παρά να υπονομεύσουν αυτόν τον πολιτισμό. Τώρα πιστεύουν ότι οι ίδιοι παράγοντες ξεκίνησαν την επίθεση με τον ιό εναντίον της Ρωσίας για να κρατήσουν τις εκκλησίες της κλειστές. Γελούσαν περιπαικτικά σε βάρος του Οικουμενικού Πατριαρχείου για τα έγκαιρα μέτρα που έλαβε με στόχο την προστασία των πιστών από τον κορονοϊό, που μόλις είχε αρχίσει να εξαπλώνεται. Διάβασα μια δημοσίευση στο Facebook από έναν επίσκοπο της Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας του Πατριαρχείου Μόσχας, ο οποίος χλεύαζε την Κωνσταντινούπολη για αυτόν ακριβώς τον λόγο. Σύντομα, νοσηλεύτηκε και ο ίδιος εξαιτίας της COVID-19.

Είμαι βέβαιος ότι μια παρόμοια κατάσταση υπάρχει σε πολλές άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες που τώρα πρέπει να πληρώσουν για το φλερτ τους με τον φονταμενταλισμό στο παρελθόν. Τώρα είναι η ώρα να σταματήσει αυτό το φλερτ. Έχουμε δει ότι ο φονταμενταλισμός σκοτώνει, κυριολεκτικά. Είναι πλέον καιρός να ενώσουμε τις προσπάθειες για να αναχαιτίσουμε όχι μόνο τον κορονοϊό, αλλά και τον ιό του φονταμενταλισμού.

*Ο Πανοσιολογιώτατος Αρχιμανδρίτης Δρ. Κύριλλος Χοβόρουν είναι Εμπειρογνώμων και Συνεργάτης της Εγκυκλοπαίδειας Britannica, Αναπληρωτής Κοσμήτορας της Θεολογικής Ακαδημίας του Αγίου Ιγνατίου (Σουηδία), Διευθυντής Έρευνας στο Ινστιτούτο Θεολογικών Σπουδών στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Ακαδημίας Kyiv-Mohyla (Ουκρανία) και Αναπληρωτής Διευθυντής του Οικουμενικού Ινστιτούτου Huffington στο Πανεπιστήμιο Loyola Marymount (ΗΠΑ). Από το 2007 έως το 2009, προήδρευσε του Τμήματος Εξωτερικών Σχέσεων της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας (Πατριαρχείο Μόσχας). Από το 2009 έως το 2011, ήταν ο πρώτος Αναπληρωτής Πρόεδρος της Εκπαιδευτικής Επιτροπής της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο έχει δημοσιευθεί και εδώ:

“Cyril Hovorun: Time to Contain the Deadly Virus of Fundamentalism”